De Omgevingswet gaat uit van een beleidscyclus. Die moet ertoe leiden dat beleidsdoelstellingen en omgevingswaarden werkelijkheid worden. De gemeenteraad heeft de rol van waakhond. Maar heeft hij ook tanden om te bijten?
De Omgevingsvisie wordt door de raad vastgesteld. Het operationele beleid (‘hoe komen we van A naar B?’) hoort thuis in een programma van B&W. Verplicht daartoe zijn B&W alleen als er omgevingswaarden gelden. Onder het huidige recht stelt de raad het operationele beleid zelf vast: in de uitvoeringsparagraaf van de structuurvisie. De raad levert dus positie in.
Via het opnemen van omgevingswaarden in het omgevingsplan kan de raad het college dwingen tot een programma. Maar dat heeft dan alleen betrekking op de omgevingswaarden en niet op de rest. Ook heeft de raad geen invloed op de inhoud. Resteert alleen nog de mogelijkheid om wel of geen geld vrij te maken voor het programma.
De raad stelt regels vast in het omgevingsplan. Landelijk ligt de nadruk nogal op globale regels. Daarbij wordt sturing op het eindbeeld losgelaten: er zijn meerdere eindsituaties denkbaar. Het onderzoek voor het omgevingsplan mag – anders dan nu – globaal blijven. Financiële uitvoerbaarheid binnen 10 jaar hoeft niet meer te worden aangetoond. Als er maar niet sprake is van financiële onhaalbaarheid. Het lijkt mij moeilijk om op basis van vage onderzoeken en zonder inzicht in de echte kosten keuzes te maken. Maar goed, globale regels zijn niet verplicht. De raad kan het ook anders regelen en heeft hier dus het heft in eigen hand.
Hoe zit het dan met het afwijken van het omgevingsplan? Dat kan op 2 manieren: door het omgevingsplan te wijzigen of er met een omgevingsvergunning van af te wijken. Het wijzigen is een bevoegdheid van de raad. Het omgevingsplan is dan direct weer actueel. De raad mag het wijzigen van onderdelen aan B&W delegeren.
De afwijkingsomgevingsvergunning wordt door B&W verleend. De raad is hierbij helemaal niet meer betrokken. Hier levert de raad dus flink positie in. Nu is er namelijk nog een verklaring van geen bedenkingen vereist, waarbij de raad zelf kan beslissen of dat in alle gevallen nodig is. Dit is een medebeslissingsrecht, omdat B&W de vergunning zonder verklaring niet mogen verlenen. In de nieuwe situatie heeft de raad enkel het nakijken: hij mag na 5 jaar de vergunning inpassen in het plan. Ook als met de vergunning is afgeweken van de omgevingsvisie. De vergunning is dan wel een voldongen feit.
Voor het geval dat B&W geen bevoegd gezag zijn voor het verlenen van de vergunning, maar bijvoorbeeld GS, is er wel iets geregeld. B&W kunnen dan advies uitbrengen en hun instemming is nodig. Ook hier levert de raad in: de instemming komt in het huidige recht via een verklaring van geen bedenkingen van de gemeenteraad.
De toelichtende tekst in het Ontwerp-besluit klopt overigens niet. Hier staat dat B&W bevoegd zijn het advies met instemming te geven bij een ‘afwijkactiviteit anders dan van nationaal of provinciaal belang’. Maar in zo’n geval zijn B&W al bevoegd gezag! Kennelijk een verschrijving, want anders moeten B&W aan zichzelf advies met instemming geven!
De raad buitenspel zetten is een rare keuze van de minister. Alle andere verklaringen van geen bedenkingen van de Wabo zijn namelijk wel omgezet in een advies met instemming. Alleen voor de verklaring van de gemeenteraad is niets meer geregeld. Wil de minister misschien af van de raad als belemmerende hobbel voor snelle besluitvorming? Dat kun je uit de foutieve toelichtende tekst wel opmaken….
Kortom: de raad mag in de toekomst vooral toekijken hoe B&W afwijken. Dat is misschien fijn voor de aanvrager, omdat snel kan worden besloten, maar niet fijn voor zijn buurman die tegen is. Het is ook slecht voor de democratie. Want is het niet aan de raad zelf om zijn machtspositie ten opzichte van B&W te bepalen? Is dat geen kwestie van lokale politiek? Ik vind van wel. En zo is het ook onder de Wabo. Het is natuurlijk vers twee of raden daar onder het huidig recht goed gebruik van hebben gemaakt. Feit is wel dat zij dit zelf bepalen. En dat hoort ook zo.
De raad kan straks wel in het omgevingsplan regels opnemen die B&W in acht moeten nemen bij de vergunningverlening (‘beoordelingsregels’). Een raadslid moet dan wel al bij het vaststellen van het plan kunnen bedenken welke afwijkingen zich zullen gaan voordoen. En ook welke regels dan nodig zijn. Dat lijkt mij niet te doen en ook niet logisch. Buitenplans afwijken is er toch juist voor situaties die je vooraf niet kunt voorzien? En als je ze wel kunt voorzien: dan regel je dat toch in het plan?
Al met al, een zielige waakhond is die raad in de toekomst. Hij mag achteraf constateren, dat het B&W niet gelukt is om het beleid te realiseren en de omgevingswaarden te halen. En hij mag afwijkingen achteraf in het plan zetten. B&W kunnen natuurlijk een boetekleed aantrekken en voor de toekomst beterschap beloven, zoals goede politici vaak doen, maar komen bij voorbaat ongeschonden uit de strijd. De raad kan blaffen en piepen, maar niet bijten… Dat is slecht voor de democratie en het vertrouwen van de burger in de overheid.
En…..wie wil dan nog raadslid worden? Dat is toch vragen om frustraties?
Dus, raadsleden van Nederland, wordt wakker en benut de mogelijkheid om tot 16 september te reageren op het Omgevingsbesluit via https://www.internetconsultatie.nl/omgevingswet_omgevingsbesluit/reageren.
Stel de volgende reparaties voor:
• Opname van een advies met instemmingsrecht van de gemeenteraad voor het programma
• Opname van een advies met instemmingsrecht van de gemeenteraad voor de omgevingsvergunning voor een (buitenplanse) afwijkactiviteit. Dit ongeacht wie bevoegd gezag is (= huidige systeem verklaring van geen bedenkingen gemeenteraad in de Wabo)
• Bij beiden de mogelijkheid om op voorhand aan te geven wanneer instemming niet nodig is.
U kunt dan in de toekomst zelf bepalen of uw raad niet alleen blaft, maar ook bijt op de momenten dat het er toe doet. Tegelijkertijd behoedt u de collegeleden voor al te voortvarend en risicovol gedrag. En wellicht kunt u daarmee uw gemeente veel narigheid achteraf besparen.
