23-10-2017
Er is inderdaad een trend dat burgers meer initiatieven nemen en vaker hun leefomgeving zelf vormgeven. Op sommige plaatsen dan: ergens anders weer niet. Het hangt van de mensen af, de bestuursstijl van een gemeente en de thema’s. Burgers zullen bijvoorbeeld niet snel initiatief nemen om in hun buurt een asielzoekerscentrum te openen of een TBS-kliniek. Niet alles leent zich dus voor burgerinitiatief. We hebben een overheid nodig, al is het maar omdat burgers er onderling vaak niet uitkomen, maar er wel iets moet gebeuren.
De Omgevingswet gaat uit van een beleidscyclus. Daarin speelt de Omgevingsvisie een prominente rol. Deze wordt vastgesteld door de gemeenteraad. Het is de bedoeling de samenleving hier heel vroeg en intensief bij te betrekken – al in de ideeënfase - zodat het een door de samenleving gedragen verhaal wordt. Vervolgens beslist de raad wat daarvan in bindende regels moet worden gegoten en wat dat dan voor regels zijn. Dat kan heel gedetailleerd of juist heel globaal. Er kan op allerlei manieren flexibiliteit worden ingebouwd. Of niet. De raad heeft bij besluiten waarbij door B&W wordt afgeweken van het omgevingsplan of zelfs van de omgevingsvisie slechts een adviesrol.
De wetgever is optimistisch. Het idee is, dat door de vroege burgerparticipatie het beleid zal ‘verinnerlijken’, zodat vooral initiatieven worden aangevraagd die sporen met de visie. Het kan zo gaan. Maar het kan ook anders gaan. Initiatieven komen vaak van mensen die daarmee geld willen verdienen: vastgoedeigenaren, ontwikkelaars, ondernemers e.d. Daar is niets mis mee, maar of zij nu altijd uit zullen gaan van gemeentelijk beleid, omdat zij een zorgplicht voor de fysieke leefomgeving hebben….. Dat is heel optimistisch. Het is belangrijk dat B&W de rug recht houden bij de toetsing van de initiatieven. De raad kan immers pas achteraf controleren en dan kan het kwaad al zijn geschied. Er zijn dus duidelijke processen en afspraken nodig. Het zal met name aan de griffier zijn om dat voor te bereiden.
Die toekomstige rol van de raad vraagt nogal wat van raadsleden. Zowel inhoudelijk als qua juridisch inzicht en politieke vaardigheid. Daar ligt dus een grote uitdaging. Zeker voor raadsleden die in maart nieuw aantreden. Er zal veel ambtelijke ondersteuning en begeleiding nodig zijn. Wie zal dat moeten gaan organiseren? Ik denk toch de griffier. Willen de doemscenario’s van gemeenten die maar wat doen en ons hele milieu naar de knoppen helpen niet uitkomen, dan kan een griffier niet alleen postbode zijn. Hij of zij heeft juist een grote verantwoordelijkheid en een sleutelpositie.

Wat de dynamische samenleving betreft: er zullen altijd mensen zijn die niet mee kunnen of willen doen. Mensen kunnen hun handen vol hebben aan hun eigen leven of aan de mensen waarvoor zij zorgen. Mensen kunnen hun leefomgeving ook niet interessant vinden, zolang er zich niets bijzonders afspeelt en het gewoon functioneert. Deze mensen kunnen op allerlei manieren toch maatschappelijk heel betrokken zijn. Het zal bovendien een hele toer worden om mensen in beweging te krijgen voor grote thema’s als duurzaamheid, gezondheid, klimaat en circulaire economie. De vele voortuinen waar een enkel palmpje tussen het grind staan, spreken boekdelen. We lopen ook nog niet massaal op schoenen van oceaanplastic. En tenslotte: hoe krijg en hou je mensen actief betrokken bij het abstractieniveau van een omgevingsvisie en een omgevingsplan?

De griffiers die gereageerd hebben op de consultatieversie van het Omgevingbesluit hebben Nederland volgens mij een grote dienst bewezen. Er ligt inmiddels een handreiking van de VNG over de rol van de raad bij het afwijken van een Omgevingsplan. Er is dus veel meer duidelijkheid – nu al – over de rol van de raad dan destijds in 2008 toen de Wet ruimtelijke ordening werd ingevoerd. Veel gemeenteraden pakken de handschoen al op en wachten gelukkig niet tot 1 januari 2021.

Het zal aan griffiers zijn om de toekomstige gemeenteraad in positie te brengen zodat de beleidscyclus kan werken en effectief wordt gecontroleerd. De geest van de Omgevingswet vraagt niet om een postbode, maar om een griffier van de toekomst!